नमस्कार किसान दाजुभाइ तथा दिदीबहिनीहरू!
आजको हाम्रो ब्लगमा तपाईंहरू सबैलाई स्वागत छ। आज हामी कृषिमा प्रयोग हुने एउटा यस्तो आधुनिक प्रविधिको बारेमा कुरा गर्नेछौं, जसलाई नेपाल र भारतका ठूला तथा व्यावसायिक किसानहरूले सफलतापूर्वक प्रयोग गर्दै आएका छन्। यो प्रविधि विशेषगरी तरकारी खेतीका लागि अत्यन्तै प्रभावकारी मानिन्छ।
हामी जुन प्रविधिको कुरा गर्दैछौं, त्यो हो प्लास्टिक मल्चिङ। आउनुहोस्, यो प्लास्टिक मल्चिङ पेपरलाई खेतमा कसरी बिछ्याइन्छ, यसका फाइदाहरू के-के हुन् र किसानहरूले यसलाई किन यति धेरै मन पराउँछन् भन्ने बारेमा विस्तृत रूपमा जानौं।
प्लास्टिक मल्चिङ पेपर भनेको के हो?
मल्चिङ पेपर एउटा विशेष प्रकारको प्लास्टिकको पातलो तह हो, जुन सामान्यतया एकापट्टि कालो र अर्कोपट्टि चाँदी (सिल्भर) रङको हुन्छ। बजारमा यो विभिन्न मोटाइ (माइक्रोन) मा उपलब्ध हुन्छ, जस्तै: १८, २०, २५, ३०, र ५० माइक्रोन।
- सामान्य तरकारी खेतीका लागि: २० देखि २५ माइक्रोनको मल्चिङ पेपर सबैभन्दा उत्तम मानिन्छ।
- लामो अवधिका बालीका लागि: यदि तपाईं भेडे खुर्सानी, गोलभेडा जस्ता ६-७ महिनासम्म चल्ने बाली लगाउँदै हुनुहुन्छ भने, ३० माइक्रोनको मल्चिङ पेपर प्रयोग गर्नु राम्रो हुन्छ।
प्लास्टिक मल्चिङका फाइदाहरू
१. चिस्यान कायम राख्छ: मल्चिङ पेपरले माटोको चिस्यानलाई उड्न दिँदैन, जसले गर्दा बिरुवाको सेतो जराको विकास राम्रोसँग हुन्छ र सिँचाइ कम लाग्छ। पानीको अभाव हुने क्षेत्रका लागि यो प्रविधि वरदान साबित भएको छ।
२. झारपात नियन्त्रण: यसले सूर्यको प्रकाशलाई माटोसम्म पुग्न रोक्छ, जसकारण ड्याङमा झारपात उम्रिने सम्भावना लगभग शून्य हुन्छ। यसले गोडमेलमा लाग्ने श्रमिकको खर्च र समय दुवै बचाउँछ।
३. रोग र किराबाट बचावट: यसले माटोबाट लाग्ने ढुसीजन्य रोगहरूलाई बिरुवामा सर्नबाट रोक्छ। साथै, मुसा र अन्य किराहरूलाई बिरुवाको जरासम्म पुग्न दिँदैन।
४. तापक्रम नियन्त्रण: गर्मी मौसममा यसको चाँदीको भागले सूर्यको अतिरिक्त ताप र हानिकारक पराबैजनी किरण (UV rays) लाई परावर्तन गरी बिरुवालाई डढ्नबाट जोगाउँछ।
५. उत्पादनमा वृद्धि: मल्चिङ प्रविधिको सही प्रयोगले फसलको उत्पादन १०% देखि ८०% सम्म बढाउन सकिन्छ।
मल्चिङ बिछ्याउने तरिका
कम जनशक्ति (२-३ जना) प्रयोग गरेर पनि एकै दिनमा एक एकडभन्दा बढी जमिनमा मल्चिङ बिछ्याउन सकिन्छ। यसको सजिलो तरिका तल दिइएको छ:
आवश्यक सामग्री:
- मल्चिङ पेपरको रोल
- ड्रिप सिँचाइको पाइप (१६ मि.मि.)
- दुईवटा बेल्चा (फावडा)
- एउटा कटर
बिछ्याउने विधि:
- ड्याङ बनाउने: सबैभन्दा पहिले खेती गर्ने जमिनमा ड्याङ बनाउनुहोस्। उदाहरणका लागि, ३ फिट चौडा ड्याङ र हिँड्नका लागि २ फिटको बाटो छोड्नुहोस्।
- ड्रिप पाइप बिछ्याउने: मल्चिङ गर्नुअघि ड्याङको बीचमा बिरुवालाई पानी दिनका लागि ड्रिप सिँचाइको पाइप बिछ्याउनुहोस्।
- छड्के खाल्डो बनाउने: ड्याङको दुवैपट्टि छेउमा सीधा नपारी अलि छड्के पारेर स-साना खाल्डाहरू खन्नुहोस्।
- मल्चिङ रोल तयार गर्ने: अब मल्चिङ पेपरको रोलभित्र करिब साढे ८ फिट लामो १६ मि.मि. को पाइप हाल्नुहोस्। यसले रोललाई समात्न र घुमाउन सजिलो बनाउँछ।
- बिछ्याउन सुरु गर्ने:
- महत्त्वपूर्ण: मल्चिङको चाँदी रङको भाग माथि र कालो रङको भाग तल पर्ने गरी ड्याङमा राख्नुहोस्। यदि उल्टो भयो भने यसको फाइदा लिन सकिँदैन।
- ड्याङको सुरुमा अलिकति पेपर खोलेर त्यसलाई माटोले राम्ररी पुर्नुहोस् ताकि हावाले नउडाओस्।
- अब, एकजना व्यक्तिले पाइपको सहायताले रोललाई बिस्तारै तान्दै अगाडि बढ्नुहोस्।
- पछाडि रहेका दुईजना व्यक्तिले मल्चिङलाई तन्काउँदै, पहिले बनाइएको छड्के खाल्डोमाथि खुट्टाले थिचेर खाल्डोको माटोले पुर्दै जानुहोस्।
- यसरी मल्चिङ तन्किएर एकदमै टम्मसँग ड्याङमा टाँसिन्छ। ड्याङको अन्त्यमा पुगेपछि कटरले काटेर त्यसलाई पनि माटोले राम्ररी पुर्नुहोस्।
बिरुवा रोप्न प्वाल बनाउने तरिका
मल्चिङ बिछ्याइसकेपछि बिरुवा रोप्नका लागि प्वाल बनाउनुपर्छ। यसका लागि एउटा सरल जुक्ति अपनाउन सकिन्छ:
- दुरी निर्धारण: तपाईं कति दुरीमा बिरुवा रोप्न चाहनुहुन्छ, पहिले त्यो तय गर्नुहोस् (जस्तै: २-२ फिट)। प्वालहरू सीधा नभएर जिग-ज्याग (Zig-zag) अर्थात् छड्के बनाउनुहोस्, ताकि बिरुवाले पर्याप्त ठाउँ र प्रकाश पाऊन्।
- प्वाल बनाउने औजार:
- २ इन्च मोटाइ भएको फलामको पाइपको टुक्रा लिनुहोस् र त्यसको एक छेउलाई धारिलो बनाउनुहोस्।
- त्यस पाइपमा समाउनका लागि ४ फिट लामो डन्डी वेल्डिङ गराएर ह्यान्डल बनाउनुहोस्।
- अब त्यो खोक्रो पाइपभित्र तातो गोल (कोइला) हाल्नुहोस्।
- तातो पाइपलाई मल्चिङ पेपरमाथि जहाँ प्वाल बनाउने हो, त्यहाँ थिच्नुहोस्। तातोले सजिलै गोलो प्वाल बन्छ। यसरी तपाईं २-३ घण्टामै एक एकड जमिनमा प्वाल बनाउन सक्नुहुन्छ।
ध्यान दिनुपर्ने महत्त्वपूर्ण कुराहरू
- हावा नचलेको समय: मल्चिङ बिछ्याउने काम बिहान सबेरै वा हावा नचलेको समयमा गर्नुहोस्, ताकि पेपर सोझो र टम्म भएर बिछ्याउन सकियोस्।
- सही माइक्रोनको छनोट: २०-२५ माइक्रोनको पेपर धेरै राम्रो हुन्छ। ३० माइक्रोनको झनै बलियो हुन्छ तर अलि महँगो पर्न सक्छ।
- सही रङको प्रयोग: चाँदीको भाग सधैँ माथि र कालो भाग तल हुनुपर्छ। यो गल्ती कहिल्यै नगर्नुहोस्।
निष्कर्ष:
प्लास्टिक मल्चिङ प्रविधि अपनाएर पानी, मल, गोडमेलको खर्च बचाउन सकिन्छ र फसललाई विभिन्न रोग-किराबाट जोगाएर उत्पादन क्षमतामा उल्लेख्य वृद्धि गर्न सकिन्छ। यो आधुनिक कृषिमा कम लगानीमा बढी नाफा कमाउने एक उत्तम उपाय हो।
बारम्बार सोधिने प्रश्नहरू (FAQ)
Q. के मल्चिङ पेपरलाई एक पटकभन्दा बढी प्रयोग गर्न सकिन्छ?
Ans. यो पेपरको मोटाइमा भर पर्छ। ३० माइक्रोनभन्दा मोटो पेपरलाई होसियारीपूर्वक निकालेर अर्को छोटो अवधिको बालीका लागि प्रयोग गर्न सकिएला, तर पातलो (२०-२५ माइक्रोन) पेपर निकाल्ने क्रममा च्यातिने सम्भावना धेरै हुने हुनाले प्रायः एक बालीको लागि मात्र प्रयोग गरिन्छ।
Q. गल्तीले कालो भाग माथि पारेर बिछ्यायो भने के हुन्छ?
Ans. यसो गर्नु ठूलो गल्ती हो। कालो भागले ताप सोस्ने काम गर्छ, जसले गर्दा जरा वरिपरिको माटो धेरै तातेर बिरुवालाई नोक्सान हुन सक्छ। चाँदीको भागले सूर्यको प्रकाश परावर्तन गरेर माटोलाई शीतल राख्ने र किराहरूलाई भगाउने काम गर्छ। त्यसैले, चाँदीको भाग सधैँ माथि हुनुपर्छ।
Q. मल्चिङ बिछ्याएपछि बिरुवालाई थप मल कसरी दिने?
Ans. यसको सबैभन्दा उत्तम तरिका ड्रिप सिँचाइ प्रणालीमार्फत मल दिनु हो। यो प्रक्रियालाई ‘फर्टिगेसन’ भनिन्छ। तरल मललाई सिँचाइको पानीमा घोलेर ड्रिपको माध्यमबाट सीधै बिरुवाको जरासम्म सजिलै पुर्याउन सकिन्छ।
Q. . के यो प्रविधि जुनसुकै बालीको लागि प्रयोग गर्न सकिन्छ?
Ans. यो प्रविधि विशेषगरी तरकारी बालीहरू जस्तै– गोलभेडा, भेडे खुर्सानी, काँक्रो, तरबुजा, खरबुजा, लहरे बाली र स्ट्रबेरीका लागि सबैभन्दा बढी प्रभावकारी मानिन्छ। यसको फाइदा उच्च मूल्य भएका बालीहरूमा छिटो र स्पष्ट देखिन्छ।
Leave a Reply